Türkiye‘de Manda Yetiştiriciliği ve Sürdürülebilirliği

Özet

Türkiye‘deki mandalar, nehir mandalarının alt grubu olan Akdeniz mandalarından köken almakta ve Anadolu mandası olarak adlandırılmaktadır. Türkiye‘ de 1980 yıllarda bir milyon manda varlığı varken, 2007 yılında 85.000 bine kadar düşmüştür. Son yıllarda manda yetiştiriciliğinde teşviklerin uygulanmasıyla birlikte manda varlığı 143.073 baş olmuştur. Türkiye‘de manda yetiştiriciliği; Karadeniz, Marmara ve İç Anadolu bölgelerinde yoğun olarak yapılmaktadır. En çok manda sayısına sahip iller Samsun, Diyarbakır, İstanbul, Tokat, Bitlis, Muş, Afyon, Kayseri, Sivas ve Amasya olarak sıralanmaktadır. Yaygın yetiştirme biçimi küçük aile işletmeleri şeklinde, aile tüketimi için ve ortalama 1-5 başlıktır. Kapalı ahır besisi için oluşturulan sürülerde 50–100 başlık büyüklüğe ulaşılır. Geçmişte sadece bataklık veya su kenarlarında yapılan manda yetiştiriciliği günümüzde modern işletmelerde de yapılmaktadır. Türkiye‘de mandalarının genel olarak rengi siyah olup, yay boynuz denilen geriye kavisli biçimde boynuzludur. Anadolu Mandalarının çevre şartları ve bakım beslemeye göre değişmekle birlikte laktasyon süt miktarları 800-1100 kg, laktasyon uzunluğu da 180-280 gün arasında değişiklik göstermektedir. Yetişkin manda ağırlıkları 411-518 kg arasındadır. Mandaların ilk malaklama yaşı 32-43 ay arası olup, bir manda için toplam ömürde 5-10 laktasyon dönemi söz konusudur. Ergin dişi mandalarda cidago yüksekliği yaklaşık 135 cm olarak ifade edilmektedir. Malaklar annelerini genelde 3-4 ay emmektedirler. Köy şartlarında sağım genellikle elle ve günde iki defa yapmaktadırlar.